25 Albrecht Durer

Urodził się w około 1471, zmarł w 1528 roku w Norymberdze;

• Rodzina emigrantów - ojciec Durera - Albrecht Durer Starszy pochodził w węgierskiej rodziny złotników, w 1455 roku na stałe przeniósł się do Norymbergi, gdzie zmienił nazwisko na Durer. 

1) Lata 1471-1499 - zdobywanie sławy, wczesne dzieła:

Portret matki, Barbary Holper, 1490;

• uważany za pierwsze malarskie dzieło artysty;
• atrybucja nie jest do końca pewna;

Portret ojca, Albrechta Durera Starszego, 1490;

• portret powstał przed pierwszą długą podróżą malarza;
• doskonałe oddanie fizjonomii modela i zgłębienie jego osobowości;
• na odwrocie herby rodzin Holperów i Durerów;

Widok Norymbergi od strony zachodniej, 1497;

• akwarela świadcząca o znakomitym wyczuciu pejzażu;

Pierwszy autoportret, 1484;

• wykonany srebrnym sztyftem;
• artysta ma tu 13 lat, uczył się wtedy jeszcze w warsztacie ojca-złotnika;
• dzieło to rozpoczyna długą serię autoportretów, w których artysta analizował własne oblicze. Dają one rzadką możliwość prześledzenia zmian zachodzących w psychice i fizjonomii malarza w ciągu całego jego życia.

• Nauka w warsztacie: od złotnictwa do malarstwa. Do roku 1486 Durer pracował w warsztacie ojca, następnie został oddany pod opiekę malarzowi - Michaelowi Wolgemutowi; W warsztacie Durer spędził 3 lata; (rysunki utrzymane w duchu późnego gotyku, drzeworyt);

Autoportret oraz studium ręki i poduszki, 1493

• ostrość obserwacji i dociekliwość w stosunku do szczegółów;

Portret malarza Michaela Wolgemuta, 1516

• dzieło zadedykowane 30 lat po wstąpieniu do warsztatu, dawnego nauczyciela nadal nazywał "mistrzem".

• Podróż śladami sztuki wczesnego renesansu; - wędrówka czeladnicza od 1490 roku do 1494; pobyt w Niderlandach (zatrzymał się w Bazylei, gdzie podziwiał dzieła Konrada Witza) - Alzacja (odwiedził synów Martina Schongauera - studiowanie grafik i obrazów); Strasburg (spotkanie z Hansem Baldungiem Grienem - długoletnia przyjaźń);
• Malował i sprzedawał grafiki;

• Rodzina, przyjaciele, osobowość - człowiek światowy, charyzmatyczny, otwarty na nowe doświadczenia - podróże i znajomości, głęboko religijny, świadomy swej wartości;
• dbanie o najdrobniejsze szczegóły stroju i uczesania;
• ożenił się w wieku 23 lat z córką złotnika - Agnes Frey;
• brał czynny udział w życiu intelektualnym, interesował się administracją i brał udział w dysputach religijnych;

Moja Agnes c. 1494

Autoportret z kwiatem mikołajka, 1493

• autoportret zadedykował żonie: kwiat mikołajka jest symbolem wierności;

Monstrualny prosiak z Landser c. 1496

• jedna z pierwszych prac graficznych Durera;
• świadczy o przesadnym zainteresowaniu światem natury
• studiowanie dziwów natury, które zakłócały piękno i porządek wszechświata;

• 1494-1945 - podróż do Włoch; (Padwa, Mantua, Wenecja). Pierwsze bezpośrednie zetknięcie się z kulturą humanizmu włoskiego;
• Seria akwarel przedstawiających widoki alpejskiego krajobrazu;
• Lombardia-Veneto - odwiedzanie ośrodków humanizmu i pracowni (Mantegna, Giovanni Bellini)
• malarz przejął włoskie studiowanie i przedstawianie przestrzeni, a także badanie proporcji ludzkiego ciała;

• Pierwsze grafiki i zainteresowania humanistyczne: twórczość graficzna towarzyszyła artyście przez całą karierę;
• Czołowe miejsce w dziejach grafiki.
• Uważał grafikę za niepodporządkowaną malarstwu i wprowadzał do niej nowe techniki oraz tematy. Ryciny rozpowszechniały sztukę artysty (drukarnie w Norymberdze);
• Serie drzeworytnicze: Życie Marii, Duża Pasja;
• Serie miedziorytnicze: Mała Pasja;
• szczególną uwagę poświęcił studiowaniu ludzkiego ciała - akty kobiece i męskie;

Łaźnia męska, 1496 - drzeworyt

Sen Doktora c. 1498, miedzioryt

Cztery czarownice 1497, miedzioryt

• wpływy włoskie, zwłaszcza Mantegni;

Czterech Jeźdźców Apokalipsy (1497-98):

Cykl 15 drzeworytów, wybrane sceny:

Kawalkada aniołów zniszczenia;

Wizja Boga Ojca pośród siedmiu świeczników;

Święty Jan połykający księgę;

Anioł ukazujący św. Janowi Niebiańskie Jeruzalem;

• Fryderyk Saski - pierwszy mecenas. W 1496 roku podczas oficjalnej wizyty w Norymberdze - elektor Fryderyk Saski zw. Mądrym, wyraził swój podziw wobec prac Durera i zamówił u niego portret oraz serię obrazów przeznaczoną do zamku i kościoła zamkowego w Wittenberdze.
• Początek trwającego wiele lat mecenatu.
• Obecnie obrazy te rozproszone są po różnych muzeach.
• Poliptyki: Ołtarz Jabacha i Poliptyk Siedmiu Boleści - rozłożone na części, również cykl z przedstawieniem Prac Herkulesa.

Portret Fryderyka Mądrego, 1496;

Lewe skrzydło (Hiob i jego żona) i prawe (Muzykanci) Ołtarza Jabacha, 1503-1504;

• Hiob - jedno z pierwszych nawiązań do tematu "melancholii" - poza;
• Postać grająca na bębenku - autoportret artysty;

• Portrety; poświęcił szczególną uwagę portretom; tradycja Północy (graficzna dokładność) + umiejętność oddania głębi psychiki portretowanego.

Katharina Fürlegerin, 1497

Oswolt Krell, 1499

Hans Tucher, 1499

Elspeth Tucher, 1499

• Maria z Dzieciątkiem - efekt doświadczeń zdobytych podczas pierwszej podróży do Wenecji;

Madonna z Dzieciątkiem (Madonna Hallerów) c. 1498

Zniszczenie Sodomy, c. 1498 (odwrocie Madonny Hallerów);

2) Potwierdzenie sukcesu (1500-1507):

• Pomiędzy narcyzmem a melancholią: dwoistość ta wzbogacała postać artysty, nasycając jego dzieła pierwiastkiem introspektywnym i psychologicznym;

Chrystus w koronie cierniowej, c. 1493

Autoportret nago, c. 1505

Autoportret w rękawiczkach, 1498

• Rozwój stylu; około 1500 roku - zdecydowane zmiany w twórczości, przetworzenie doświadczeń wyniesionych z podróży czeladniczych. Ostatnie nawiązywania do dawnej tradycji zanikały (jak małe figury donatorów - Opłakiwanie Chrystusa, Ołtarz Paumgartnerów) na rzecz monumentalnej wizji człowieka;
• Wg Durera postać ludzka miała stanowić cząstkę otaczającej ją przestrzeni - element ożywionego organizmu natury;

Opłakiwanie Chrystusa, 1500-03

Ołtarz Paumgartnerów, c. 1503

• Cykl - Życie Marii:

Nawiedzenie, (1501-1502); - jedna z rycin cyklu;

Portret matki, 1514;

Pokłon Trzech Króli, 1504;

• Lata 1505-1507 - ponowny pobyt we Włoszech (Padwa, Bolonia, Pawia), na dłużej zatrzymał się w Wenecji (Giorgione, Lorenzo Lotto, Tycjan).

Portret młodej Włoszki, 1506-07

Portret wenecjanki, 1505

• Studia nad perspektywą i włoska kultura humanistyczna; Luca Pacioli (zakonnik i uczony matematyk, autor traktatu De Divina Proportione) i spotkanie z Durerem.

Święto Różańcowe, 1506

• Na obrazie zostały przedstawione ważne osobistości, m.in. Jacob Fugger (bankier z Augsburga, stojący na czele niemieckiej wspólnoty w Wenecji), papież Aleksander VI z rodu Borgiów i Maksymilian I (Maria wieńczy go koroną); jest tu także autoportret artysty (prawa strona obrazu, przy drzewie).

• Walka piękna z czasem;
• II pobyt we Włoszech - zainspirowany przykładem Giorgiona, wciągnął się w dysputę intelektualną i artystyczną na temat "trzech etapów życia człowieka" oraz przemijania piękna;
• Dwa tory: 1) intelektualista - "kanon piękna", 2) artysta - ekspresja i "drgnienia duszy";

Portret młodzieńca, 1507

• na odwrociu znajduje się Avaritia - alegoria skąpstwa i wizja głębokiego upadku fizycznego i moralnego;

Portret dziewczyny, 1507

• ujęty frontalnie - rzadkość w portretach Durera, prócz autoportretów;

Adam i Ewa, 1507

• pierwsze w malarstwie Niemieckim, akty naturalnej wielkości;

• Podziw dla świata natury: koncentrował uwagę na poszczególnych zwierzętach, roślinach itd.

Krab, 1495

Niebieskie skrzydło, 1512

Rogacz, c. 1503

Studium trawy, 1503

Zając, 1502

Świerk, 1495-97

• Prawdopodobnie podczas podróży zetknął się z Leonardem da Vinci w Mediolanie; w Niderlandach z Boschem - przetwarzał te inspiracje wg własnej wrażliwości;

Chrystus wśród uczonych w Piśmie, 1506

3) W służbie cesarza i historii (1508-1519);

• Bogactwo i zaangażowanie społeczne;
• Cykl akwafort - tzw. Mała Pasja (1509-1512);
• 1513 - zlecenia dla cesarza: dwa wielkie drzeworytnicze cykle: Brama Triumfalna i Pochód Triumfalny (192 i 138 razem oprawionych kart) - realizowanych przez rozmaitych artystów;

Dziedziniec rezydencji cesarskiej w Innsbrucku, 1494

Maksymilian I, 1519

Męczeństwo 10 tys. Chrześcijan , 1508

• spotkanie z Altdorferem (jeden z czołowych przedstawicieli szkoły naddunajskiej);
• Dekoracja Sali Insygniów (dziś nieistniejąca) i oratorium Wszystkich Świętych w siedzibie bractwa zajmującego się dobroczynnością i opieką społeczną (ołtarz Adoracja Trójcy Św.);

Adoracja Trójcy Św., 1511

Karol Wielki c. 1512

• Przedstawienia Marii z Dzieciątkiem - temat powracający wielokrotnie;

Madonna z Dzieciątkiem i gruszką, 1512

Madonna z Dzieciątkiem i gruszką, 1526

Madonna z Dzieciątkiem i św. Anną, 1519

Melancholia I, 1514

Lukrecja, 1518

Św. Hieronim w celi, 1514 - akwaforta;

4) Humanizm, reformacja i zobowiązania moralne (1520-1528);

• Artystę fascynowały dwie postacie: Erazm z Rotterdamu i Filip Melanchton.

Erazm z Rotterdamu, 1526

Filip Melanchton, 1526

św. Hieronim, 1521

• Koronacja Karola V;
• 1520 - Niderlandy - audiencja u Małgorzaty Austryjackiej;
• Akwizgran - koronacja Karola V;
• 1520, podróż do Niderlandów -> Antwerpia (przez Bamberg, Frankfurt, Moguncję);

Portret Johana Kelbergera, 1526

• prawdopodobnie ostatni portret wykonany przez artystę;

• Teoria "czterech humorów" - w ciele człowieka znajdują się 4 główne płyny ustrojowe: krew, flegma, żółta i czarna żółć ("czarny humor") - równowaga płynów "dobry humor", przewaga jednego z nich powoduje chorobę. Durer wierzył, że ma przewagę czarnej żółci i stąd u niego ciągła melancholia.
• Traktaty teoretyczne: 1525 - Traktat o mierzeniu; 1527 - Traktat o umacnianiu miast, zamków i wsi, 1528 - Cztery księgi o proporcjach ludzkich (wydane po śmierci artysty); nie ukończony został Traktat o Sztuce;