Hieronimus Bosch – właściwie Jeroen Anthoniszoon van Aken, syn Anthonisa. Pochodził z rodziny malarzy (ojciec, dziadek, wujowie), prawdopodobnie szkolił się właśnie w rodzinnym warsztacie. Pseudonim wywodził się od nazwy rodzinnej miejscowości Hertogenbosch. Możliwe, że przyjął go ze względu na chęć odróżnienia się od reszty rodziny. Urodził się ok. roku 1450. Zmarł w 1516. Wiódł spokojne życie, należał do Bractwa NMP w rodzinnej miejscowości – które charakteryzowało się kultem maryjnym i dobroczynnością.
Podróże i możliwe inspiracje: pojawiają się hipotezy, że nigdy nie opuścił swojego rodzinnego miasta. Istnieją też spekulacje na temat jego rzekomego pobytu we Włoszech, w Mediolanie i Wenecji, ok. 1500-04. Jednak nie zachowały się żadne świadczące o tym dokumenty. Wzrasta jednak znaczenie krajobrazu w jego dziełach, poza tym pewne obrazy mistrza znajdują się w rękach kolekcjonerów weneckich. Uważa się, że podczas tej podróży miałby spotkać tam Durera.
Po śmierci zainteresowany był nim król Hiszpanii Filip II, dlatego obrazy Boscha znajdują się w Prado.
Zleceniodawcy. Początkowo pracował dla swojego miasta i okolicy, szczególnie dla dwóch rodów: van Hoss i Bergh oraz kaplicy bractwa NMP. Jego sława coraz bardziej się rozchodziła. Filip Piękny (książę Burgundii, w której to znajdowało się Hertogenbosch) zleca mu namalowanie Sądu Ostatecznego.
Jego sztuka jest bardzo charakterystyczna, prezentuje niezwykły sposób przedstawiania grzesznego świata i wyrażania fantazji, nie do końca dla nas zrozumiały. Przedstawienia można właściwie podzielić pod względem tematów na dwie grupy: dotyczące obrazowania alegorii, mądrości ludowych czy przysłów albo o tematyce religijnej (które też były pełne przenośni i aluzji). Renesans bardziej przez myśl niż przez formę, tradycje zakorzenione jeszcze w gotyku. Pod względem kompozycji natomiast można podzielić na trzy grupy: początkowo obrazy niewielkich formatów, zawierają kilka postaci, w tym jednego głównego bohatera, druga faza, gdzie postaci są rozproszone, jest ich wiele, alegoryczne przedstawienia nakładają się na siebie, formaty są duże(np. tryptyki), pod koniec życia artysty, powrót do form skupiających się na głównej, dobrze widocznej postaci i kilku ją otaczających. Uważany za prekursora przedstawień, gdzie krajobraz ma duże znaczenie (jednak zarówno architektura, jak i roślinność – fantastyczne):
a) Obrazy alegoryczne, świeckie oraz inspirowane światem ludu, wizją świata niższych warstw społecznych, przedstawienia nawiązujące do karnawału, obrzędów, rozbudowana symbolika:
Leczenie głupoty, 1475-80, obecnie w Prado; mieć kamień w głowie w owych czasach oznaczało szaleństwo, głupotę;
Tryptyk - Wóz z sianem - 1500-02, Prado; – grzeszna ludzkość zmierzająca ku zagładzie i potępieniu, nawiązanie satyryczno – religijno – ludowe; symbol próżności, grzeszności i chciwości człowieka zmierza wprost do piekła przedstawionego na prawym skrzydle, na szczycie para obejmująca się w krzakach, ludzie słuchający lubieżnej muzyki; przedstawienie brzydoty może reprezentować przedstawienie zepsucia wewnętrznego, wóz ciągnięty przez stwory, wśród tłumu ludzi również papież i cesarz – także oni grzeszą, Chrystus; całość jest nawiązaniem do niderlandzkiego powiedzenia: Świat jest jak wóz siana, każdy chwyta z niego, ile zdoła. Na lewym skrzydle upadek aniołów, stworzenie, kuszenie i wygnanie Adama i Ewy.
Statek głupców, ok. 1490, obecnie Luwr – odwołanie Sebastian Brant, XV w. alegoria występków chorego społeczeństwa, grupa szaleńców na statku żegluje do krainy głupoty;
Magik, 1475-80
b) Obrazy religijne:
Kuszenie św. Antoniego, ok. 1490, Prado
Tryptyk - Kuszenie św. Antoniego, 1505-06
Ogród rozkoszy ziemskich, 1503 – 04, obecnie Prado w Madrycie, przedstawia rozwiązłość, grzeszność świata doczesnego; pełne symboliki, niesamowitych stworzeń, przenośni; Stworzenie Ewy – jako ta, która sprowadziła grzech na świat, fantastyczna architektura, zwierzęta, w prawym dolnym rogu przedstawienia nawiązujące do grzechu, zła i zepsucia; Piekło – narzędzia tortur w postaci instrumentów;
Sąd ostateczny; szczególne przedstawienie na przełomie wieków, od zawsze kojarzone z końcem świata i wejściem w nieznane; Wiedeń ok. 1504, nieproporcjonalna liczba zbawionych w stosunku do skazanych na męki, pesymizm; nietypowe maszyny w piekle, skomplikowane sposoby męki;
Bestiariusz Boscha. Mistrz brzydoty, znany najbardziej z niesamowitych przedstawień potworów, groteskowo przerysowanych postaci, alegorii grzechów. Nawet przedstawienia raju w jego wykonaniu wydają się niepokojące, pełne fantastycznej architektury i roślin, niezidentyfikowanych przedmiotów.
Kpiny z kleru. W wielu jego obrazach można dostrzec fragmenty świadczące o niezbyt dobrym stosunku do księży czy zakonników. Jego życie przypada na początek niepokojów religijnych, sprzeciwu wobec dominacji kościoła katolickiego, początki odnowy moralnej.
- Ogród rozkoszy ziemskich. Piekło, fragment ze świnią w nakryciu głowy zakonnic;
- Niesienie krzyża, Gandawa, 1503-04; zło wcielone w postaci ludzkie, kleru, brzydota jako sposób wyrażenia brzydoty wewnętrznej, jedynie Chrystus i Weronika mają łagodne twarze z zamkniętymi oczami.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz