Historyczno-sztucznie: 54. Giorgione

Urodził się ok. 1477 lub 1478 roku w Castelfranco w Veneto, zmarł ok. 1510 r. Tworzył głównie w Wenecji, ale trudno atrybuować mu prace, ponieważ ich nie sygnował. Kilka lat po śmierci artysty nazwano go „Giorgione”, które to zgrubienie miało podkreślać jego duży wzrost, duże zdolności oraz piękne i szlachetne obyczaje.

Giorgione w stroju Dawida ok. 1500- zachowała się tylko jego część, pierwotnie był przedstawiony z głową Goliata, o czym pisze Vasari.

Fryz sztuk wyzwolonych i umiejętności- k. XV w., Castelfranco, dom Marii Pelizzari- monochromatyczny fryz w jednym z pomieszczeń domu tradycyjnie wiązanego z rodziną Barbarella, gdzie według jednego z XVII- wiecznych źródeł miał się urodzić Giorgione.

Giorgione narodził się w państwie, które w XV wieku przezywało swój rozkwit. Jego bogactwo opierało się głównie na handlu i dochodach z terytoriów między rzekami Adda i Isonzo na półwyspie oraz Państwa Morskiego obejmującego Istrię, Dalmację, Wyspy Jońskie, Kretę, Cyklady, część Sporadów i Cypr. Było to państwo politycznie stabilne i najbardziej otwarte intelektualnie, ze wszystkim państw włoskich. Z biegiem czasu właśnie to miasto udzielało gościny największym geniuszom włoskim i zagranicznym, uciekinierom i poszukiwaczom atmosfery wolności, której wymagała ich twórczość.

O pierwszych latach twórczości Giorgionego nie wiemy wiele. Na scenę artystyczną wkroczył z dziełami, które cechuje już dość wysoki stopień asymilacji prądów artystycznych przełomu wieków. Z Włoch środkowych dotarł elegancki klasycyzm Perugina, do Wenecji zawitał również na krótko Leonardo da Vinci. Pobyt Albrechta Durera i jego dzieła wpłynęły na twórczość Giorgione- jego dzieło rozwijało się w kręgu koncepcji kolorystycznych niemieckiego mistrza- zwłaszcza modelowania form cieniem i nowatorskiego na gruncie włoskim pogłębiania tonów.

Madonna adorująca Dzieciątko- k. XVw. p. XVI.

Sąd Salomona- k. XV w. p. XVI.- wczesna praca Giorgionego, pejzaż zdradza jego rękę, ale postaci być może modelował ktoś inny.

Mojżesz i próba ognia, po 1505 r.

Judyta- przełom wieków

- pierwotnie na desce (drzwi mebla), w XIX w. przeniesiony na płótno. Nowy temat ikonograficzny w Wenecji. Widoczny jest wpływ Perugina w układzie prawej dłoni na rękojeści miecza i manierę Lorenza Costy w geście lewej dłoni wyłaniającej się z rękawa. Giorgione sławi zmysłowe piękno tryumfujące nad brutalną siłą. W sztuce weneckiej postać tę przedstawiano pod koniec XV wieku wyłącznie w rzeźbie. Efekty sfumato na głowie Holofernesa.

Giorgione, a sztuka sakralna;

Większość jego prac o tematyce sakralnej przypisuje się wczesnemu etapowi jego twórczości. Giorgione zachował świeckość nawet w dziełach religijnych. Przedstawiał przyrodę z jej własnym pozytywnym porządkiem wewnętrznym i zaludniał postaciami pełnymi ziemskich uczuć. Nie przypadkiem więc stwierdzono kiedyś, ze w szatach jego madonn są tylko kobiety, a w strojach jego świętych- tylko ludzie.

Magdalena- 1495- 1496- autorstwo nie jest pewne, ale ze względu na podobne cechy stylowe to dzieło jest przypisywane Giorgionowi.

Czytająca Madonna- koniec XV- początek XVI wieku.

Święta rodzina - k. XV- początek XVI wieku- w gotyckim udrapowaniu szat widać wpływ sztuki północno-europejskiej, poza postaci pochodzi od nieco manierystycznego „protoklasycyzmu” Costy.

Pokłon pasterzy ze zbioru Allendale- datowanie jak wyżej.

Pokłon Trzech Króli

- wcześniej uważany za dzieło Giovanniego Belliniego, wydłużony format może sugerować, że stanowił on część predelli. Bardzo żywe kolory, badania w podczerwieni ukazały szkice do kompozycji, zaniechane w trakcie malowania co stanowi o swobodzie twórczej artysty. Ostro modelowany rysunek szat i układ niektórych postaci jest jeszcze nieco gotycki.

Hołd dla poety

- tytuł tego dzieła pochodzi od postaci z wieńcem laurowym, z jaskini wyłania się postać eremity, jakby wyjęta z obrazów Boscha, badacze datują go na koniec XV wieku. Obraz wyraża kult ksiąg, poezji, a zwłaszcza muzyki. Szyfr ikonograficzny obrazu odczytywany jest jako wizja Złotego Wieku, alegoria nagradzania poety przez trzech rozdawców talentów, synów Zeusa- Arkasa, Ajakosa i Amfiona, lub jako scena odwiedzin młodego Platona z bratem (grający na lutni) u ojca (który wręcza czarę) u uwieńczonego laurem Pindara.

Madonna z Castelfranco

- niekwestionowane dzieło Giorgionego- Madonna, Dzieciątko, św. Liberiusz i Franciszek- dla katedry w Castelfranco, zamówił go Tuzio Costanzo dla uczczenia pamięci syna. Zrywa z konwencją umieszczenia postaci we wnętrzu nawiązującym do kościoła, ponadto nie ma tu motywu sacra conversiazione, postaci patrzą na zewnątrz, skupiając wzrok widza. Dwaj wojownicy w tle stanowią nawiązanie do tematu wojny i pokoju. Święty rycerz stał się wkrótce wzorem do portretów indywidualnych.

Pobyt Leonarda w Wenecji, również wpłynął na Giorgionego. Pod wpływem jego portretów powstały następujące dzieła:

Chłopiec ze strzałą- przypisywany Giorgionowi z ok, 1500 r.

Portret młodzieńca- z ok 1504 r.

W XVI w. wykreował się obraz idealnego człowieka- dworzanina, o rycerskich obyczajach, odwadze i kulturze, do tego miłośnik piękna i sztuki. Do weneckiego dworu Cateriny Cornaro należał również Giorgione.

Portret zbrojnego mężczyzny z giermkiem, 1500-1510

Portret mężczyzny w zbroi- 1500-1510

- utożsamiany z portretem Girolama Marcella lub Giovanniego Antonia Veniera, szpetną twarz w cieniu wiązano z rysunkiem Leonarda da Vinci- Pięć groteskowych fizjonomii.

Trzy okresy życia ludzkiego/ Lekcja śpiewu/ Edukacja młodego Marka Aureliusza- nie ma pewności co do tematu, autora i datowania dzieła- wpływy Leonarda da Vinci.

Burza- 1500-1505

- dzieło przełomowe dla dziejów sztuki, pierwszy w historii obraz romantyczny, nowa uczuciowość zbiega się z narodzinami malarskiej maniery moderna, swobodna impresja na temat literacki, zapewne Hypnerotomachii Poliphili.

Zachód słońca- pejzaż ze świętym Rochem, Jerzym i Antonim pustelnikiem, ciepłe, złociste światło oświetlające pejzaż, powstał zapewne w połowie II dekady 1500-1510, przedstawieni dwaj święci symbolizujący zwycięstwo nad złem, dwie postaci na pierwszym planie są być może aluzją do mocy cudotwórczych św. Rocha.

Trzej filozofowie- na zamówienie Taddea Cantariniego, przedstawienie filozofa, astronoma i matematyka lub Trzech Króli, zaszyfrowany program kontrastuje z prostotą kompozycji, postaci wśród bujnej roślinności , w głębi panorama pełna kontrastów światła i cienia.

Laura- 1506 r., imię portretowanej wzięto od lauru znajdującego się za nią, grube pociągniecia pędzla, zatarcie ostrych konturów.

Stara kobieta- trafił do inwentarza jako „portret matki Zorzona ręką Zorzona (tu Giorgiona)” , napis na banderoli „ Col tempo” (z czasem) należy rozumieć jako utratę złudzeń i późną mądrość.

Portret mężczyzny z ok. 1505 r.- twarz zajmuje niemal całą powierzchnię,Giorgione nadał jej niesamowitą siłę i wyrazistość, żywy realizm- wpływy Durera,

Śpiąca Wenus- obraz przypisywany Giorgionemu, mimo znacznej współpracy Tycjana. Fundacja Girolama Marcello z okazji ślubu w 1507 r. (?), przemalowany przez Tycjana- dodał czerwoną tkaninę i zmniejszył połać białej na rzecz pejzażu, a do tego dodał ciemną skałę, Giorgione był inicjatorem pomysłu. Tycjan wykorzystał tu pejzaż identyczny jak w obrazach Noli me tangere oraz Miłości niebiańskiej i miłości ziemskiej.

Portret potrójny- Giorgione, Tycjan i Sebastiano del Piombo (?) 1510 r.-na jego odwrociu znajduje się napis „ Fra Sebastiano del Piombo, Giorzon, Tizian” może potwierdzać potrójne autorstwo.

- Niesienie krzyża- Giorgione lub Tycjan- 1508-1509 Scuola Grande di San Rocco- kompromis między dramatyczną wersją Leonarda, a spokojniejszą Belliniego.

W 1510 r. w Wenecji szalała dżuma i być może to na nią zmarł Giorgione w wieku zaledwie trzydziestu paru lat. Stworzył cykl dzieł o wymowie ezoterycznej i z reguły rozmyślnie zaszyfrowanej. Jego twórczość ostatnich lat, współczesna lub nieznacznie późniejsza od fresków Fondaco dei Tedeschi, jest jeszcze bardziej enigmatyczna i frapująca. Uprawiał malarstwo bez szkiców, tworząc bezpośrednio na płótnie. Posługiwał się wyłącznie kolorem stapiając go w żarzące się tony świetlistej materii.