37. Kaplica w Ostrzyhomiu (Esztergom)

Kaplica w Ostrzyhomiu – twórcy i formy; - wzór dla Kaplicy Zygumntowskiej na Wawelu;

Kaplica w Ostrzyhomiu jest najważniejszą budowlą tego typu na Węgrzech. Została ona zbudowana dla czołowego dostojnika zarówno kościelnego jak i świeckiego, Tamasa Bakócza, który był kardynałem, arcybiskupem Ostrzyhomia oraz jednym w ważniejszych kanclerzy Węgier. Kamień fundacyjny kaplicy datuje rozpoczęcie budowy na 1506 rok. Budowla jest w całości wykonana z czerwonego marmuru z Süttő [szuty].

Kaplica jest budowlą centralną na planie krzyża greckiego.

Od 1543 roku Ostrzyhom był pod panowaniem Turków, spod którego został wyzwolony dopiero w 1683 przez Jana III Sobieskiego. Sama kaplica przetrwała okupację turecką w zadziwiająco dobrym stanie. Dopiero podczas budowy nowej neoklasycystycznej katedry w 1823 roku kaplica została przeniesiona kawałek po kawałku na swoje obecne miejsce (z południa na północ). Przy przebudowie katedry została przeprowadzona inwentaryzacja kaplicy, w trakcie której ponumerowano każdy kamień, aby ułatwić odbudowanie jej na nowym miejscu.

Samo przeniesienie kaplicy było nieco bezsensowne, ponieważ nie tylko została ona przytłoczona przez masywną bryłę katedry, ale także odwrócono ją tył na przód (aby wejście znajdowało się od strony kościoła) i w ten sposób ołtarz jest umieszczony po zachodniej stronie. Dodatkowo trzeba było jeszcze wybić w ścianie nawy bocznej katedry wejście do kaplicy.

Katedra:

Pierwotna eliptyczna kopuła z doświetlającą wnętrze latarnią została zniszczona prawdopodobnie pod koniec XVII wieku. W 1875 roku starą zastąpiono nową kopułą sferyczną skonstruowaną przez Lipperta, która, nie mając doświetlenia, sprawiła, że wnętrze stało się raczej ponure. Naprzeciwko wejścia wybito duże okno, jednak zabiegi te całkowicie zmieniły pierwotne oświetlenie wnętrza kaplicy.

Do kaplicy wchodziło się przez arkadę opartą na pilastrach. Ponad gzymsem znajdował się fryz dekorowany maskami i rogami obfitości. Resztki z tego wejścia są obecnie przechowywane w krypcie katedry. Naprzeciwko wejścia stały marmurowe stalle, nad którymi były dwa okna, jedno nad drugim (na ścianie i na lunecie powyżej). W niszy przesklepionej kolebką, na prawo od wejścia były dwie pary drzwi zwieńczone półokrągłymi tympanonami. Lewe drzwi były fałszywe, prawe prowadziły do zakrystii. Małe okno nad drzwiami służyło jako okno chóru.

W niszy na lewo od wejścia stał ołtarz z białego marmuru z Carrary, wykonany przez Andreę Ferrucciego w ostatniej fazie budowy w 1519. Obecnie jest on w dużej mierze dziewiętnastowieczny – wtedy dodano dwie figury świętych oraz odnowiono reliefy (Ewangeliści mają nowe głowy, a Zwiastowanie, któremu jest poświęcona kaplica, w znacznym stopniu odnowiono). Oprócz tego nie wiadomo, co stało się z figurami świętych, pierwotnie stojącymi w trzech niszach retabulum.

Pierwotna kopuła musiała wywierać niesamowite wrażenie, ponieważ na kasetonach znajdowało się 96 brązowych płycin z reliefami pokrytymi złotem i srebrem. Według opisów przedstawiały one sceny z życia Chrystusa i postaci świętych. Rama całości była miedziana.

W narożnikach kaplicy stały żłobione pilastry, które wspierały belkowanie i do których przylegały niższe pilastry do podtrzymania ramion krzyża różniących się długością. Jedyną dekoracją są głowice większych pilastrów, ornament wypełniający pachy pomiędzy łukiem a gzymsem oraz duże okrągłe medaliony z herbami na pendentywach.

Nie znamy żadnego konkretnego modelu dla kaplicy Bakócza, ani też nie jest znany jej autor. Na podstawie stylistycznych badań porównawczych można było jedynie ustalić, że architekt pochodził ze środowiska włoskiego. Najbliższym poprzednikiem ostrzyhomskiej kaplicy jest zakrystia Santo Spirito we Florencji zbudowana przez Giuliano da Sangallo w latach 1489-1497. Najbardziej podobna do ostrzyhomskiej jest niewielka kaplica w zakrystii zwana Capella Barbadori: pojawia się tu podobna dekoracja ścian – łuk oparty na pilastrach opartych na większych żłobionych pilastrach, które wspierają belkowanie. Jednak na tym podobieństwa się kończą.

W Ostrzyhomiu wszystko zrobione jest z czerwonego marmuru → jedność materiału, całość nie wygląda jak zbiór, ale jak osobna jednostka; Barbadori → nie ma kopuły, sklepienie nad lunetami, tendencje wczesnorenesansowe, pietra serena na bielonych ścianach.

Ostrzyhom → cięższe formy niż florenckie, większa trójwymiarowa różnorodność, gra ze światłem, jednak na pewno mają florenckie korzenie => drzwi do zakrystii jak wewnętrzny portal w Santo Spirito 1487 zrobiony przez Salvi d'Andrea, głowice pilastrów jak w San Sepolcro w Capella Rucellai św. Pankracego Albertiego (1467) lub Maria Maddalena dei Pazzi Giuliano da Sangallo (1480-1492), podobne kapitele także na zamku w Budzie ok. 20-30 lat wcześniej.

Maria Maddalena dei Pazzi Giuliano da Sangallo (1480-1492)

Buda

Inskrypcja na belkowaniu mówi nam, że Tamas Bakócz z Erdőd [erduud], kardynał Ostrzyhomia, wzniósł Kaplicę dla Matki Boskiej, Dziewicy Marii w 1507 roku.