Krótkie podsumowanie renesansu i manieryzmu;

Wczesny renesans we Włoszech – quattrocento

Renesans narodził się we Florencji. Tam powstawały w pierwszej połowie wieku najwybitniejsze dzieła wykrystalizowanego stylu, stamtąd pochodzili najwięksi artyści. W drugiej połowie wieku styl rozpowszechnił się i zróżnicował.

Architektura

• Filippo Brunelleshi (twórca stylu renesansowego w architekturze, działał we Florencji)

• Leone Alberti architekt, intelektualista, twórca traktatów o architekturze i malarstwie (Ksiąg dziesięć o sztuce budowania, Traktat o malarstwie - tu opracował zasady perspektywy zbieżnej), działał we Florencji, Mantui, Rimini

• Bartolomeo di Michelezzo architekt i rzeźbiarz, pracował na zlecenie Medyceuszy

Rzeźba

• Lorenzo Ghiberti, 

• Donatello, 

• Luca della Robia, 

• Andrea Verochio (rzeźbiarz i malarz, nauczyciel Leonarda da Vinci);

Malarstwo

• historię malarstwa quatrocenta rozpoczęła twórczość Masaccia; 

• do malarzy pierwszego pokolenia wczesnego renesansu należeli także; Fra Angelico, 
• Paolo Uccello, 

• Andrea del Castagno, 

• Filippo Lippi,

• Drugie pokolenie malarzy florenckich reprezentują - Domenico Ghirlandaio (nauczyciel Michała Anioła) i Sandro Boticcelli., Piero della Francesca (związany z nowatorskimi tendencjami malarstwa florenckiego, niewiele jednak przebywał we Florencji. Działał w Urbino, Ferrarze, Wenecji, Arezzo, Rimini i Rzymie), 
• Andrea Mantegna, (działał w Padwie i Mantui - był nadwornym malarzem rodu Gonzagów)

• odrębną szkołą malarstwa włoskiego była szkoła wenecka prezentowana przez twórczość Vitore Carpaccia i członków rodziny Bellinich, której najwybitniejszym przedstawicielem był Giovanni Bellini
• w wieku XV działał też Leonardo da Vinci (1452-1519)

•  i stworzył pierwsze dzieła Michał Anioł (1475-1564)

Włochy (cinquecento)

Wielcy mistrzowie renesansu

• Leonardo da Vinci (działał we Florencji - Zwiastowanie, Pokłon Trzech, Mona Lisa, Święta Anna Samotrzecia i Mediolanie, w służbie Lodovica Moro z rodu Sforzów - Dama z gronostajem (portret Cecylii Gallerani), , Ostatnia Wieczerza (refektarz klasztoru Santa Maria Della Grazie) i dwie wersje Madonny w grocie. Leonardo zmarł we Francji, dokąd udał się na zaproszenie Franciszka I

• Michał Anioł – zajmował się rzeźbą, malarstwem i architekturą, w młodości przebywał na dworze Wawrzyńca Wspaniałego z rodu Medyceuszy. Wczesne dzieła to Pieta (znajduje się w bazylice św. Piotra w Rzymie) i posąg Dawida (Florencja). Wezwany do Rzymu, pracował dla kolejnych papieży – Juliusza II - nigdy nie ukończony grobowiec (Mojżesz, posągi Niewolników, Viktoria), freski na sklepieniu Kaplicy Sykstyńskiej (sceny z Genesis); Leona X – Kaplica Medyceuszy we Florencji (nagrobki Lorenza i Giuliana Medici); Pawła III - fresk Sąd Ostateczny na ścianie ołtarzowej Kaplicy Sykstyńskiej, plan bazyliki św. Piotra w Rzymie, projekt kopuły bazyliki. Późne dzieła Michała Anioła to Pieta Florencka i Pieta Rondanini. W twórczości Michała Anioła widoczne są cechy renesansu, manieryzmu (figura serpentinata) i baroku (emocje, ekspresja, rzeźbiarski charakter architektury)

• Rafael Santi – zajmował się przede wszystkim malarstwem, ale także architekturą, był znawcą i konserwatorem starożytności. W jego malarstwie najpełniej wyraziły się cechy pełnego renesansu. Pochodził z Urbino, pracował we Florencji i w Rzymie realizując zlecenia papieży (freski w stanzach watykańskich dla Juliusza II – Szkoła Ateńska, Apoteoza Eucharystii, Parnas). Sławę zdobył jako twórca licznych przedstawień Madonny - Piękna Ogrodniczka, Madonna ze szczygłem, Madonna Sykstyńska. Był też doskonałym portrecistą - portret Baltazara Castiglione, portret, Leona X z nepotami). Przez pewien czas kierował budową bazyliki św. Piotra

Architektura pełnego renesansu

• Donato Bramante – pracował najpierw w Mediolanie w służbie ks. Lodovica Sforzy (kopuła i chór kościoła S. Maria delle Grazie), potem w Rzymie, dla Juliusza II. Tempietto przy kościele S. Pietro in Montorio, plan bazyliki św. Piotra
• Antonio da Sangallo młodszy - pracował przy budowie Bazyliki Św. Piotra w Rzymie, twórca Palazzo Farnese w Rzymie

• Andrea Palladio - działał w Wenecji, Vicenzie i okolicach. W jego architekturze idee doskonałej harmonii, którym hołdował renesans, opartej na antycznych zasadach znalazły najpełniejszy wyraz (każdy element uzasadniony w całości współgrający zarówno z całością, jak i z innymi elementami). Kościół Il Redentore (Zbawiciela) w Wenecji, pałac Chiericati w Vicenzie, villa Rotonda (Capra) koło Vicenzy , pierwszy nowożytny budynku teatru - Teatro Olimpico w Vicenzie.
• Jacopo Sansovino (1486, 1570) - architekt rzeźbiarz, był głównym architektem Wenecji. W jego sztuce widoczne są wpływy Michała Anioła i Bramantego Biblioteka św. Marka i Loggietta na placu św. Marka w Wenecji.

Manieryzm

• termin obejmuje zjawiska z jednej strony oryginalne, jak i wtórne, związane z naśladowaniem mistrzów
• Oryginalna estetyka manieryzmu głosiła wyższość sztuki nad naturą, odrzucała renesansową koncepcję obrazu, jako odbicia rzeczywistości. Nurt ten charakterystyczny był dla pierwszej połowy wieku i rozwijał się przede wszystkim w malarstwie florenckim – Bronzino – nadworny malarz Medyceuszy we Florencji, Zwycięstwo czasu nad miłością, liczne portrety; Fiorentino Rosso - Mojżesz broniący córek Jetry, Parmigianino - Autoportret w wypukłym lustrze, Madonna z długą szyją
• W drugiej połowie wieku, poza Wenecją W malarstwie dominowała maniera o zdecydowanie naśladowczym wobec wielkich mistrzów renesansu charakterze - Giulio Romano, Giorgio Vasari
• Architektura manieryzmu - Baldassare Peruzzi (pałac Massimo alle Colone w Rzymie), Michał Anioł (ostatnia kondygnacja pałacu Farnese w Rzymie, przedsionek biblioteki Laurenziana we Florencji), Giulio Romano (Palazzo del Te w Mantui).
• Rzeźba - Benwenuto Cellini - pracował w Rzymie, Florencji, Mantui, Neapolu i Padwie; przez pewien czas przebywał we Francji, współtworzył styl szkoły w Fontainebleau. Perseusz z głową Meduzy, solniczka Franciszka I (arcydzieło złotnictwa); Giovanni da Bologna (pochodził z Niderlandów, działał we Włoszech, najwybitniejszy rzeźbiarz II połowy wieku. Łączył klasycyzującą idealizację z realizmem i manierystyczną inwencją. Merkury, Porwanie Sabinek,

Malarstwo weneckie

• Giorgione - uczył się w pracowni Belliniego, równocześnie z Tycjanem - Koncert wiejski, Śpiąca Wenus, Burza, Trzej Filozofowie
• Tycjan uniwersalny malarz, jeden z największych kolorystów europejskich - portrety, obrazy religijne – kultowe i służące prywatnej dewocji, sceny mitologiczne, akty, sceny w pejzażu. Był głównym malarzem Wenecji, realizował także zamówienia z innych miast włoskich. Pracował dla papieża , cesarza Karola V i króla Hiszpanii – Filipa II - Miłość ziemska i niebiańska, Assunta (Wniebowzięcie Marii), Wenus z Urbino, Karol V w fotelu, Portret konny Karola V. Późne dzieła - Koronowanie cierniem, Apollo i Marsjan.,

• Paolo Veronese - Uczta w domu Lewiego, Gody w Kanie, malowidła alegoryczne w Sali Rady Dziesięciu w Pałacu Dożów
• Jacopo Tintoretto - całe życie spędził w Wenecji. Pracował dla bractw religijnych (scuole), organizacji miejskich i patrycjatu weneckiego. W jego malarstwie są widoczne cechy protobaroku (światłocień, ekstaza). Cud świętego Marka, Ostatnia wieczerza, cykl malowideł dla Scuola di San Rococo.

Północne Włochy

Correggio - malarz działający w Parmie -obrazy sztalugowe – głównie religijne (Adoracja pasterzy – światłocień, lume divino (światło sakralne) i mitologiczne -Porwanie Ganimedesa.

Renesans i manieryzm na Północy

Niemcy – rozkwit malarstwa i grafiki

• Albrecht Durer– największy malarz i grafik niemieckiego renesansu, zrewolucjonizował technikę drzeworytu i miedziorytu, przyczynił się do ich popularyzacji w Europie. Malował wiele autoportretów i portretów, głównie męskich. Był też twórcą wielu akwareli. Grafika – cykle drzeworytów – Apokalipsa, Zycie Marii; miedzioryt - Adam i Ewa, trzy grafiki królewskie Rycerz, diabeł i śmierć, św. Hieronim oraz Melancholia; malarstwo – Ołtarz Paumgartnerów (tradycje gotyckie), Autoportret jako Chrystus, dyptyk - Adam i Ewa, Czterech Apostołów

• Grunwald - Ołtarz z Isenheim – zamówiony dla klasztoru antonionów w Isenheim w Alzacji. Poliptyk – 2 pary ruchomych skrzydeł i predella

• Hans Bandung zw. Grien – akt kobiecy łączony z vanitas - Trzy wieki kobiety, Śmierć i dziewczyna , Dwie czarownice

• Łukasz Cranach starszy– był przyjacielem Lutra, sprawował funkcję malarza nadwornego książąt saskich w Wittemberdze; Malował sceny religijne, mitologiczne, sceny polowań, alegorie, portrety, liczne akty – Wenus (oryginalny typ ciała kobiecego; kapelusze, woale)
• Albrecht Altdorfer (1480-1538) szkoła naddunajska – fantastyka, baśniowośc, panteizm Święty Jerzy w lesie, Bitwa Aleksandra. Pierwsze w Europie samodzielne pejzaże

• Hans Holbein Młodszy -portrecista- w Anglii pełnił funkcję nadwornego malarza Henryka VIII. Portret Erazma z Rotterdamu, portrety Henryka VIII i jego żon, Ambasadorowie.

Francja

• Architektura -zamki powstałe dla Franciszka I – króla Francji – jedno ze skrzydeł zamku w Blois, zamek w Chambord, palac w Fontainebleau; Piere Lescot i Jean Goujon (rzeźbiarz) – fasada Luwru

• Malarstwo -Szkoła Fontainebleau – tworzyli ją zaproszeni przez króla malarze włoscy i francuscy. Jan i Franciszek Clouet - Portret Franciszka I

Niderlandy

• Malarstwo – w Niderlandach działa duża grupa italianistów (Quentin Massys,

• Jan Gossaert zw Mabuse). 

• W ich twórczości wpływy włoskie łączą się z tradycjami XV wieku. Obok rozwija się sztuka takich indywidualności jak Hieronim Bosch (Tryptyki - Ogród rozkoszy ziemskich, Wóz siana (motywy szaleństwa ludzkości pogrążonej w grzechu), Kuszenie św Antoniego)

•  Peter Bruegel - twórca nowej szkoły flamandzkiej – malarstwa świeckiego, związanego z problemami społecznymi i narodowymi, zainteresowany pejzażem, życiem wsi (zwany jest malarzem chłopskim), tematyką moralną i egzystencjalną człowieka. Zabawy dzieci, , Przysłowia niderlandzkie, cykl -Pory roku (Sianokosy, Myśliwi na śniegu), Upadek Ikara , Ślepcy, Wesele chłopskie.

• Architektura – manieryzm niderlandzki – styl oddziałujący na całą Europę środkową. dzięki wzornikom ornamentalnym Corneliusa Florisa i Hansa de Vries. Cornelius Floris – Ratusz w Antwerpii

Hiszpania:

• Architektura - plateresco - oryginalny styl wywodzący się z hiszpańskiego gotyku -drobna finezyjna dekoracja niektórych partii budynku (portale, attyki, oprawy okien) kontrastowana z masywnym ciężkim murem. Popularny motyw herbu, formy antyczne traktowane jako motywy ornamentalne;

•  desornamentado – surowy, pozbawiony dekoracji styl – pałac królewski Escorial wzniesiony dla Filipa II

• Malarstwo - popularne wzory niderlandzkie, włoskie i francuskie. El Greco - pierwsza wielka indywidualność w malarstwie hiszpańskim, najwybitniejszy malarz manieryzmu. Działał w Toledo., Pogrzeb hrabiego Orgaza, Widok Toledo