17. Pieter Bruegel Starszy

Autoportret

Urodzony ok. 1525, zm. 1569 r. - działał jako rysownik, sztycharz i malarz, ale w 1562 r. całkowicie poświęcił się malarstwu;

- zwano go malarzem "chłopskim" ze względu na tematykę obrazów;

- 1551 - tytuł mistrza, przyjęty do cechu malarzy w Antwerpii;

- podróżował do Włoch (1552-1556) i Francji (przez Francję do Włoch, powracał przez Tyrol i Austrię);

- 1556 - praca w oficynie graficznej Hieronymusa Cocka;

- malował pejzaże z sylwetkami chłopów, sceny z życia ludu (wesela, uczty, biesiady, kiermasze), sceny biblijne, ilustracje przysłów;

- często nawiązywał do stylu Boscha;

Pejzaż z przypowieścią o siewcy, 1557

Najwcześniejszy obraz Bruegla, sygnowany przez malarza. Tematyka została zaczerpnięta z Nowego Testamentu z Ewangelii synoptycznych i dotyczy przypowieści wygłoszonej przez Jezusa na łodzi rybackiej u brzegu jeziora Genezaret. Przypowieść mówiła o rolniku, który siał ziarno. Od tego, gdzie ono padało, zależały późniejsze plony. Była to aluzja do odmiennego przyjmowania Słowa Bożego.

Pejzaż z upadkiem Ikara, ok. 1557

Przysłowia niderlandzkie, 1559

Treść utworu tworzy zbiór scen rodzajowych będących ilustracjami przysłów. Wiadomo iż w XVI wieku w Niderlandach przysłowia cieszyły się dużą popularnością, a ich zbieranie stanowiło jedno z wielu encyklopedycznych zadań. Znaczenie przysłowia wzrosło, kiedy w 1500 roku Erazm z Rotterdamu wydał zbiór przysłów i słynnych maksym łacińskich autorów. W ślad za nim poszli Flamandowie i Niemcy, którzy wydali podobne publikacje, zaś w roku 1564 ukazały się dzieła, takie jak powieść Gargantua i Pantagruel Rabelais'ego.

Na obrazie zidentyfikowano ponad sto przysłów i wyrażeń idiomatycznych, przedstawiających ówczesne społeczeństwo i świat, który zdaniem wielu był wówczas przewrócony do góry nogami. Stąd też wywodzi się jedna z alternatywnych nazw dzieła: Świat do góry nogami. W sposób świadomy Pieter Brueghel połączył sztukę mowy ze sztuką obrazowania, eksponując głupotę, amoralność i regres społeczny. Centrum kompozycji stanowi ganek, na którym diabeł słucha spowiedzi, obok zaś mnich ostentacyjnie kpi z Chrystusa i "przyprawia mu brodę". Stojąca przy stodole postać pozwala światu kręcić się na czubku palca, zaś obok stoi chłop rzucający perły świniom. Wszystko ma swoją wymowę, która odzwierciedla ówczesny świat i dystans artysty do swoich współczesnych.

Walka karnawału z postem, 1559

Opis

Zabawy dziecięce, 1560

Triumf śmierci, 1562

Tematykę obrazu prawdopodobnie wybrano w oparciu o trudną sytuację polityczną Niderlandów, jaka poprzedzała wojnę osiemdziesięcioletnią w latach 1568-1648. Przypuszczalnie obraz miał być odwzorowaniem nieuniknionego konfliktu zbrojnego, z którego autor obrazu zdawał sobie sprawę, a który wkrótce mógł objąć całe Niderlandy.

Samobójstwo Saula, 1562

Według Starego testamentu Saul był pierwszym królem Izraela namaszczonym przez proroka Samuela. Po bitwie z Filistynami usłyszał od proroka, iż nikt z jego rodu nie odziedziczy tronu. Po starciu z Amalekitami, za oszczędzenie króla Agagi, Samuel namaścił Dawida w miejsce Saula. Król był władcą ambitnym ale i zazdrosnym o dokonania innych, m.in. swojego syna Jonathana i o rosnąca sławę Davida, któremu wcześniej oddał za żonę swoją córkę a później próbował zabić. Przed decydująca bitwą z Filistynami Saul udał się do wróżki z Endor, która wywołała ducha Samuela. Zgodnie z przepowiednią, za grzech arogancji, podczas bitwy zginęli jego synowie a on sam, ranny, popełnił samobójstwo.

Pokłon Trzech Króli, 1562

Dwie małpy, 1562

Pejzaż z ucieczką do Egiptu, 1563

Jeden z czterech obrazów religijnych, gdzie motyw biblijny wydaje się mało istotny w stosunku do rozciągającego się pejzażu. Temat został zaczerpnięty z Ewangelii Mateusza. Postać Marii w czerwonym płaszczu na ośle i Józefa znajduje się u dołu obrazu. Tylko dzięki czerwonej barwie okrycia, widz może zauważyć scenę. Wszystko inne utrzymane jest w podobnych barwach brązu.

Wieża Babel, 1563

Mała wieża Babel, ok. 1563

Szalona Małgorzata, 1564

Wielu badaczy próbowało wyjaśnić symbolizm obrazu i przedstawionych na nim postaci. Nie ma jednak między nimi zgodności. Tytułowa Małgorzata bywa interpretowana jako personifikacja lub alegoria herezji lub przemocy, jako zły duch albo uosobienie niestałości, szaleństwa, chciwości lub żądzy. Próbowano także odnajdować w malowidle nawiązania do Apokalipsy.

Pokłon Trzech Króli, 1564

Droga krzyżowa, 1564

Głowa starej wieśniaczki, po 1564

Rzeź niewiniątek, 1565

Zimowy pejzaż z łyżwiarzami i pułapką na ptaki, 1565

Żniwa, 1565

Podobnie jak w wielu innych obrazach Pietera Bruegla, malarz skoncentrował się na chłopach i pracy przez nich wykonywanej. Obraz należy do cyklu przedstawiającego poszczególne miesiące danej pory roku, wykonane dla prywatnego zleceniodawcy Niclaesa Jonghelincka. Wszystkie miały podobne formaty. Obecnie zachowało się jedynie pięć płócien: Myśliwi na śniegu, Sianokosy, Żniwa, Powrót stada i Pochmurny dzień.

Powrót stada, 1565

Myśliwi na śniegu, 1565

Spis ludności w Betlejem, 1566

Kraina szczęśliwości, 1566

Wiejski taniec, 1566

Ślepcy, 1568

Znaczenie obrazu, zgodne z ewangeliczną przypowieścią mówi, że: Ludzie którzy prowadzeni są przez zaślepionych przywódców zawsze źle skończą. Jednak nie jest do końca pewne iż obraz namalowano własnie w oparciu o "Przypowieść o Ślepcach", gdyż do dzisiaj poglądy polityczne i religijne Pietera Bruegla pozostają tylko domysłem. Autor mógł odwoływać się także do wydarzenia, które miało miejsce około 70 lat wcześniej przed namalowaniem obrazu, wygnania żydów z Hiszpanii, którzy wówczas znaleźli schronienie m.in. w Holandii gdzie mieszkał i pracował Pieter Bruegel.

Kalecy, 1568

Pejzaż z szubienicą, 1568

Wielkie ryby jedzą małe ryby, 1557