1. Filippo Brunelleschi

Zaczynamy więc historię renesansu od wybitnego artysty – Filippa Brunelleschiego, który wywarł olbrzymi wpływ na architekturę włoską początków XV wieku, a także na kształtowanie się artysty jako jednostki. Nie, jak to miało miejsce w średniowieczu – grupie zrzeszonych w cechu czeladników i mistrza.

Nasz wspaniały artysta urodził się w 1377 roku we Florencji i kształcił się tam na złotnika i brązownika. Zmarł w roku 1446.

W roku 1401 (który to nieoficjalnie uważa się za początek renesansu) odbył się konkurs na brązowe drzwi do baptysterium florenckiego, w którym udział wzięło wielu sławnych artystów tego czasu, jednak do rywalizacji wybrano dwie prace: Brunelleschiego (pierwsza) i Ghibertiego (poniżej).

Kwatery te obrazują scenę Ofiarowania Izaaka, a ich kształt nawiązuje do Pierwszych drzwi baptysterium.

Kompozycja Filippa jest dynamiczna, ale zarazem średniowieczna w swej koncepcji. Artysta starannie zagospodarował przestrzeń kwatery. Widać jednak, że postacie są jakoby zatrzymane w ruchu, a osiołek na pierwszym planie zakłóca odbiór dzieła.

Ghiberti natomiast posłużył się starożytnymi zasadami kształtowania rzeźby. Doskonale widoczny jest zastygnięty gest ojca, którego powstrzymuje przed ciosem nadlatujący anioł.

Właśnie jego kwatera wygrała konkurs. Wtedy umarł – Brunelleschi rzeźbiarz i narodził się, jako architekt.

Lecz, choć zajmował się w późniejszych latach architekturą, w latach 1412-1413 wykonał, rywalizując z Donatellem – drewniany krucyfiks do Kościoła Santa Croce we Florencji.

Nagi Chrystus był specyficzny dla rzeźby florenckiej, często figury te miały naturalne włosy.

Wykonał także zachowany teraz już we fragmencie marmurowy pulpit z kościoła Santa Maria Novella we Florencji (1443-1448).

Brunelleschi przebywał długo w Rzymie, gdzie studiował antyczne budowle i badał ich poszczególne elementy np. kopuła Panteonu.

Kopuła katedry florenckiej (1420-1436).

Brunelleschi był przekonany o swoich możliwościach, widział swoje projekty w realizacji i musiał do nich przekonać fundatorów, którzy bali się powierzyć budowę kopuły jednemu architektowi. Był to więc jeden z pierwszych projektów autorskich – zaprojektowany i wykonany przez jednego człowieka.

Filippo, kiedy podjął się budowy – istniały już ściany tamburu o wielobocznym kształcie, wiedział już wtedy, że niemożliwe jest powtórzenie kopuły takiej, jaka istnieje w Panteonie. Zbudowano więc podwójną powłokę, a w przekroju zastosowano łuk ostry i wzmocnione wieńcami żebra. U góry zastąpiono kamień lżejszą cegłą, a całość spięto latarnią, na którą odbył się osobny przetarg (1436-1470). Zewnętrzne galeryjki na kopule powstały później.

W ten sposób narodził się kult indywidualności i potrzeba sławy.

Sposób zbudowania kopuły jednak nie został wymyślony przez Brunelleschiego, a tylko przez niego wskrzeszony. Kopuły takie budowano już dużo wcześniej, tu jednak wzmocniono podziały poziome.

Choć Ghiberti przez pewnien czas współpracował razem z Brunelleschim przy budowie kopuły, został odsunięty od pracy.

Ospedale degli Innocenti (Szpital Niewiniątek) – 1419-1426.

Było to pierwsze, w pełni renesansowe dzieło, które ma w sobie reprezentacyjny charakter i za razem lekkość. Brunelleschi nawiązał w tej budowli do antycznych agor. Nadał bryle przejrzystość strukturalną, a kolumnadzie antyczny topos proporcji. W krużgankach między kolumnami rozpięte są sklepienia żaglaste.

Stara Zakrystia przy kościele San Lorenzo we Florencji (1418-1428).

Budowla centralna powstała na zlecenie rodu Medyceuszy. Kopuła na żebrach jest wyprowadzona z wielobocznego planu. Zastosowane zostały pendentywy. W konchie, nad ołtarzem – wariant trompowy. Zostały wykorzystane porządki architektoniczne, a także struktura ediculi.

Kościół San Lorenzo we Florencji (1421-1469).

Brunelleschi sięgnął w projekcie po budowle starochrześcijańskie. Proporcje jednak nie są tutaj zrównoważone, przez co budowla nie znalazła powtórzeń (powstawały inne rozwiązania).

Kaplica Pazzich przy kościele Santa Croce we Florencji (projekt 1430, budowa 1442-1478 (zakończona po śmierci architekta)).

Jest to budowla centralna z portykiem, który jest mocnym akcentem antykizującym. Wnętrze bardzo przypomina Starą Zakrystię. Kopułę podtrzymują tu jednak prócz żeber – wręgi, co stanowi silny szkielet. Z zewnątrz wygląda ona na niską, bo wtopiona jest we wnętrze kaplicy.

We wnętrzu zastosowano pilastry w wielkim porządku, kasetony, tonda z postaciami Ewangelistów. Nad ołtarzem rozciąga się kopułka na trompach.

Kościół Santo Spirito we Florencji (1444-1446).

Wykończony został po śmierci Brunelleschiego, który zrealizował tylko całościowy koncept. Zostaje wprowadzony projekt architektoniczny, jako nowy element, jako pomysł realizowany po śmierci artysty.

Filippo Brunelleschi był pierwszym, wielkim artystą renesansu.