Pałace miejskie

W Quattrocento pojawiają się wolnostojące, monumentalne pałace patrycjatu. Prywatni mecenasi adoptowali zasady formalne średniowiecznych ratuszów: 

- prostopadłościenną bryłę, 
- podział pięter, 
- rustykalny cios elewacji (symbol potęgi i dostojeństwa).

Innowacje:

- organizacja zespołu - proporcje, harmonia, symetria;

- zmiana dziedzińca wewnętrznego - przekształcony w regularny, obramowany arkadami podwórzec na planie kwadratu;

- wolnostojące schody zewnętrzne przeniesiono do wnętrza jednego ze skrzydeł;

- Cortile (dziedziniec z klasycznym szeregiem arkad) stał się niezbędną częścią każdego pałacu;

Przykłady:

Palazzo Medici Riccardi we Florencji, ok. 1440-44; architekt: Michelozzo;

- wzniesiony dla Kosmy Medyceusza i jego rodziny;

- zamyka się wokół kwadratowego dziedzińca, którego trzy poziomy tworzą arkady, okna i loggia;

- od zewnątrz - dominuje horyzontalny podział i spłaszczająca się ku górze rustyka;

- budowlę wieńczy masywny gzyms;

Palazzo Rucellai we Florencji, 1446, plany: Leone Battista Alberti, wspólnie z Bernardo Rosselino:

- pałac dla Giovanniego Rucellai;

- Alberti zgodnie ze swoimi teoriami wprowadził na elewacji dodatkowy wertykalny podział pomiędzy wydłużonymi pilastrami. Stosownie do zasad Witruwiusza porządki zmieniają się od doryckiego w przyziemiu poprzez joński na pierwszym piętrze po koryncki na drugim.

Początkowo większą popularność zyskał model Palazzo Medici Riccardi.

Palazzo Strozzi we Florencji, ok. 1490, Guliano da Sangallo, Benedetto da Maiano:

- wzorowany na elementach podziału poprzednich pałaców;

Pałac Farnese w Rzymie, 1548, Antonio da Sangallo Młodszy:

Palazzo Gondi, Florencja, 1490, Guliano da Sangallo: