45. Sandro Botticelli

Alessandro di Mariano Filipepi – Sandro Botticelli (1445 (Florencja) - 1510 (Florencja))

Przydomek wziął się najprawdopodobniej z przezwiska jego brata Giovanniego, który był dość korpulentnym człowiekiem i przezywano go Beczułką (Boticello) LUB może nawiązywać do zawodu złotnika innego z braci – Antonia – „battigello”, u którego w warsztacie młody Alessandro kształcił się na początku swojej kariery.

- ojciec widząc talent syna, posłał go do pracowni Fra Filippa Lippiego. Tutaj Sandro uczy się naśladować mistrza, a za jego pierwsze dzieła uznaje się przedstawienia Madonny, w których widać manierę linearnej perspektywy i elegancję postaci charakterystycznych dla Lippiego.

- Madonna z Dzieciątkiem i aniołem, ok. 1465, (Museo dello Spedale degli Innocenti, Florencja) – nawiązanie do pracy Lippiego z tego samego czasu.

Madonna z Dzieciątkiem, św. Janem i dwoma świętymi, 1465-1470, (Galeria dell’Accademia we Florencji)

Madonna z Dzieciątkiem i dwoma aniołami, 1468-1469, (Galeria Nazionale di Capodimonte, Neapol) – zamknięty ogród symbolem maryjnym

Madonna w ogrodzie różanym i postacią św. Jana Chrzciciela, 1468, (Luwr, Paryż)

Madonna z Dzieciątkiem (w ogrodzie różanym), ok. 1470, (Uffizi, Florencja) – zamknięcie w takiej formie architektonicznej rozwinie się w przedstawieniu Siły/Męstwa

Inspirację dziełami rzeźbiarskimi Verrocchia, z którymi Botticelli miał styczność, widać w mocno zarysowanej sylwetce Marii w stosunku do delikatnie zaznaczonych postaci Dzieciątka i aniołów – nawiązanie do kreski Lippiego (szczególnie w obrazie z zamkniętym murem ogrodem).

Sandro dorobił się własnej pracowni w roku 1470, o czym wspomina Vasari. W tym czasie Rada Sześciu (ważna instytucja florenckich kupców) zamówiła dla dekoracji Sala del Magistrato w Palazzo della Mercanzia siedem panneaux przedstawiających cztery cnoty kardynalne i trzy teologiczne. Z racji tego, że pierwszy wykonawca (Piero del Pollaiuolo) spóźniał się z wykonaniem prac, zlecono namalowanie alegorii Siły Botticelliemu.

Siła, 1470, Florencja, Uffizi

* Kolumna, fantazyjna metalowa zbroja, buława – odniesienia do wojowniczej natury
* Łagodne rysy twarzy – zapowiedź pogańskich alegorii z dojrzałego okresu twórczości
* Perły we włosach – czystość; Diamenty na zbroi – siła charakteru
* Staranność szczegółów, umiejętność oddania blasku zbroi i cieni, miękkości tkaniny

Z tego samego czasu pochodzą dwa dzieła namalowane dla Bianki Capello Medici:

 Powracająca Judyta, ok. 1472, Florencja, Uffizi

* Głowa Holofernesa o dojrzałych rysach – kontrast z ciałem na drugim obrazie
* Bohaterka kroczy z niosącą głowę Holofernesa służącą, przy świetle wschodzącego słońca
* Gałązka oliwna w dłoni – pokój, który Judyta przyniosła swojemu ludowi
* Szaty i włosy ułożone dekoracyjnie – zachwyt Botticelliego gotyckimi twórcami

Odnalezienie ciała Holofernesa, ok. 1472, Florencja, Uffizi

* Żywe barwy szat i groza na twarzach dworzan – podkreślenie nastroju dramatu
* Realistyczny modelunek ciała, które wygląda należeć do młodej osoby

Temat ten był bardzo we Florencji popularny. Przedstawienia Judyty pojawiały się na skrzyniach wyprawnych jako symbol zwycięstwa sprawiedliwości nad przemocą.

Botticelli obracał się w kręgu Medyceuszy, o czym poświadczyć mogą obrazy:

Tronująca Matka Boska z Dzieciątkiem i świętymi Magdaleną, Janem Chrzcicielem, Franciszkiem, Katarzyną Aleksandryjską oraz Kosmą i Damianem, 1470-1472, Florencja Uffizi

* Pierwsze monumentalne dzieło
* W postaciach świętych na pierwszym planie doszukuje się podobieństwa do Giuliana i Lorenza Medici, co miałoby świadczyć o zleceniu rodu
* Stworzony dla kościoła augustianek Santa Elisabetta Della Convertire

Pokłon Trzech Króli, 1472-1474, National Gallery, London

* Dla kaplicy Gusparra Zanobiego del Lama w Santa Maria Maggiore

* Postaci trzech Mędrców jako portrety członków rodu Medyceuszy: najstarszy, w ciemnej szacie – Kosma Starszy, drugi w czerwonym płaszczu – Piero Podagryk, najmłodszy – Giovanni (drugi syn Kosmy)

* Sam del Lama ukazany jako starzec wpatrujący się w widza z prawej strony kompozycji

* Autoportret w postaci młodego mężczyzny w żółtym płaszczu – zaznaczenie przynależności do elity kulturalnej miasta

* Matka Boska z Dzieciątkiem na podwyższeniu wyznaczają centrum adoracji, której oddaje się milczący tłum w pełnej misterium religijnego atmosferze

* Motyw Trzech Króli bardzo znaczący w ówczesnej Florencji – Medyceusze w dniu Święta organizowali wielki przemarsz paradny przez miasto na Mszę i z powrotem

* Królowie – władcy świeccy jako monarchowie i równocześnie jako kapłani – władza religijna i jako filozofowie – intelektualna

Z tego samego czasu pochodzi obraz św. Sebastian stworzony do ozdoby filaru w kościele Santa Maria Maggiore we Florencji – 1474r. Obecnie w zbiorach berlińskiego Staatliche Museum.

* Mistycyzm na twarzy męczennika, wyraz melancholii

* Krucha postać i smutek na twarzy świętego sprawiają, że jawi się widzowi jako wolny od przestrzeni i czasu, odosobniony od otaczającego go świata

Botticelli zajmuje się też wykonywaniem portretów, które miały w tamtych czasach spore znaczenie dla ważniejszych osobistości z kręgu handlarzy, kupców, polityków. Portrety członków rodu Medyceuszy potwierdzają zlecenia familii florenckiej i współpracę z malarzem.

Portret mężczyzny z medalem, ok. 1475, Florencja, Uffizi

* Podobieństwo przedstawienia z Mężczyzna z medalem Hansa Memlinga

* trzyma pozłacany medal ceramiczny z profilem ojca i napisem MAGNUS COSMUS MEDICES i skrótem PPP – Primus pater patriae

Portret Piera Medyceusza (zaginiony), ok. 1478

* możliwe, że został wykonany już po śmierci portretowanego

* rysy twarzy podobne do przedstawienia popiersia Piera (Mino da Fiesole)

Portret Giuliana Medyceusza, ok. 1478, NG of Art, Waszyngton

* Zginął w wyniku zamachu zorganizowanego przez wrogi ród Pazzich
* Portret mógł zostać wykonany pośmiertnie (nie jest to jednak do końca ustalone)
* Turkawka – płaczka umarłych – może oznaczać żałobę

W latach 1478-1482 warsztat Botticelliego rozrasta się, zamówienia napływają w coraz większych ilościach. Jest to okres uznany za czasy świetności oraz pełni dojrzałości artystycznej malarza.

Filozofia neoplatońska i odniesienia do niej w twórczości Alessandra pojawiają się dzięki zażyłości artysty z rodem Medyceuszy, którego poglądy stały się szybko oficjalną doktryną medycejskiego środowiska.

Święty Augustyn w pracowni, ok. 1480, fresk, kościół Ognissanti we Florencji

* Energia i niewzruszona siła wiary – święty ten podnosił wiarę do rangi źródła rozumu

* Przenikliwy wzrok podnosi ku odbijającym się promieniom słonecznym, zegar wskazuje godzinę, w której miał wizję ze św. Hieronimem

* Herb Vespuccich, którzy najprawdopodobniej wraz z braćmi Umilati podzielili się kosztami (drugi fresk ze św. Hieronimem namalował Domenico Ghirlandaio)

* Żart - może z Umilatich - na jednej z ksiąg zamiast tekstu uczonego jest umieszczony krótki dialog z zapytaniem o jednego z braci

Botticelli powraca do tematyki maryjnej.

Madonna z Dzieciątkiem/Madonna z księgą, 1480-1481, Museo Poldi-Pezzoli, Mediolan

Zwiastowanie, 1481, z loggi w Ospedale San Martino alla Scala, Florencja, Uffizi

* Jako wotum za wygaśnięcie zarazy dżumy
* Kunszt wykonania – przejrzyste zasłony nad łożami

Madonna del Magnificat, 1480-1481, Florencja, Uffizi

* Jedno ze słynniejszych dzieł malarza

* Matka Boska jako Królowa Niebios ukazana podczas pisania psalmu – Pieśni Zachariasza rozpoczynają się słowem „Magnificat”

* Swobodne ujęcie aż siedmiu postaci w ograniczonym okrągłym polu

Od początku lat 80. XVw. Artysta zajmuje się wykonywaniem ilustracji do Boskiej Komedii Dantego.

Otchłań piekielna, 1481-87, Biblioteka Watykańska

Furie na wieży, Anioł Wybawca, Brama ogrodu Disa

Ukaranie heretyków i bezbożników

Botticelli dostaje w 1481r. zlecenie namalowania fresku w Kaplicy Sykstyńskiej. Jego misja ma wymiar polityczny ze względu na delikatne sprawy między rodem Medyceuszy a papieżem Sykstusem IV, który był zamieszany w morderstwo Giuliana.

Epizody z życia Mojżesza

* Młodość Mojżesza

* Uśmierzenie przez Mojżesza i Aarona rebelii Korego, Datana i Abirona

Epizody z życia Chrystusa

Inne dzieła z tych lat:

Pokłon Trzech Króli, ok. 1482, National Gallery of Art, Waszyngton

Madonna z Dzieciątkiem i ośmioma aniołami/Tondo Raczyńskich, 1482-83, Staatliche Museum, Berlin

Twórczość w latach 1483-1485:

4 panneaux przedstawiające Okrutne łowy (na podstawie fragmentu Dekameronu) zamówione przez Antonia Pucci z okazji ślubu swojego syna. Historia opowiada o rozgrywanej co piątek w lesie scenie zabicia przez rycerza odrzucającej go niewiasty. Była to ich pośmiertna kara, a dla zleceniodawcy obrazy miały charakter przestrogi dla przyszłej małżonki syna. Dużo pracy w ten cykl włożył cały warsztat Botticelliego, odtwarzając fragmenty z jego rysunków.

Okrutne łowy, Epizod pierwszy: wizja Nastagia w lesie, 1483, Madryt, Prado

Okrutne łowy, Epizod drugi: Nastagio ucieka z lasu, 1483, Madryt, Prado

Okrutne łowy, Epizod trzeci: Pojawienie się duchów na uczcie Nastagia, 1483, Prado

Okrutne łowy, Epizod czwarty: Bankiet weselny Nastagia, 1483, kolekcja prywatna

Wiosna, ok.1482, Florencja, Uffizi

Narodziny Wenus, 1484-1485, Florencja, Uffizi

Dzieła z lat 1483-1486

Twórczość tego okresu owocuje w wiele przedstawień nawiązujących do czasów antycznych, mitów, alegorii.

Pallada i centaur, 1482-1485, Florencja, Uffizi

* Moment ujarzmiania chaosu wojny przez Atenę odczytywany jako talenty dyplomatyczne Wawrzyńca Wielkiego

> Też jako ujarzmienie Rozwiązłości przez Czystość i tutaj funkcja obrazu jako prezent na ślub Lorenza Mł. Z Seramidą Appiani w 1482 r.

> Też jako symbol dobrych rządów Medyceusz

* Symbole heraldyczne rodu Medyceuszy na sukni bogini

Wenus i Mars, 1483, National Gallery, London

* Jako alegoria małżeństwa: Wenus czuwa nad snem Marsa – potęga miłości, która jest w stanie poskromić nawet najbardziej wojowniczy charakter

* Możliwe, że alegoria historii małżeństwa Giuliana Medici (jego żona zmarła w krótkim czasie po ślubie na suchoty)

Freski z willi Tornabuoni-Lemmi w Legnai wykonane najprawdopodobniej z okazji ślubu Tornabuoniego. Przetrwały dwa:

- Lorenzo Tornabuoni (?) przed Sztukami Wyzwolonymi, ok. 1486, Luwr, Paryż

- Wenus i Gracje obdarowują młodą kobietę (Giovannę z Albizich Tornabuoni?), ok. 1486, Luwr, Paryż

Twórczość z lat 1485-1504

- Ołtarz Bardich (Madonna na tronie z Janem Chrzcicielem i Janem Ewangelistą), 1485, Staatliche Museen, Berlin

- Ołtarz św. Barnaby (Madonna na tronie z aniołami i świętymi),, ok. 1487, Florencja, Uffizi

> Predella

* Wizja św. Augustyna

* Ecce Homo

* Salome z głową Jana Chrzciciela

* Wyjęcie serca św. Ignacego

- Zwiastowanie, 1489, Florencja, Uffizi

- Madonna z Dzieciątkiem i sześcioma aniołami (Madonna z owocem granatu), 1487, Uffizi

- Ołtarz św. Marka (Koronacja Matki Boskiej ze świętym Janem Ewangelistą, Augustynem, Hieronimem i Eligiuszem), 1488-1490, Uffizi

> Predella

* Św. Jan Ewangelista na Patos

* Św. Augustyn w celi

* Zwiastowanie

* Św. Hieronim w akcie skruchy

* Św. Eligiusz podkuwa konia ze złamaną nogą

- Trójca Święta 1491-1493

- Opłakiwanie ze św. Janem Chrzcicielem, ok. 1495, Alte Pinatothek, Monachium

- Opłakiwanie, ok. 1495, Museo Poldi-Pezzoli, Mediolan

- Madonna adorująca Dzieciątko, ok. 1490, NG of Art, Waszyngton

- Zwiastowanie, ok. 1485, Metropolitan Museum od Art, Nowy Jork

- Święty Augustyn w celi, 1490-1495, Florencja, Uffizi

- Oszczerstwo według Apellesa, ok. 1494, Florencja, Uffizi

- Judyta z głową Holofernesa, 1494-96, Amsterdam, Rijksmuseum

- Mistyczne ukrzyżowanie z Marią Magdaleną i aniołem, po 1500, Cambridge, Massachusetts. Fogg Art Museum

- Modlitwa w Ogrójcu, 1498 – 1500, Granada, kaplica de los Reyes

- Dzieje Wirginii , 1500-1504, Boston, Izabella Stewart Gardnem Museum

- Dzieje Lukrecji, 1500-1504, Bergamo, Accademia Carrara