Rozbicie Niderlandów w XVI w. na dwa państwa: północną Holandię (Republikę Zjednoczonych Prowincji) i na południową Flandrię.
Z końcem XV wieku Niderlandy weszły w skład dziedzictwa Habsburgów (obejmującym po 1519 r. - Niemcy, Austrię, połowę Włoch i Hiszpanię wraz z jej koloniami).
Pod rządami Karola V Niderlandy przeżywały rozkwit handlu, rzemiosł i sztuk. Antwerpia staje się pierwszym portem Europy i głównym ośrodkiem operacji finansowych. Miasto pośredniczy pomiędzy krajami za Atlantykiem i resztą Europy.
W 1556 roku Karol V abdykuje i na tronie zasiada jego syn Filip II. Wzmogły się prześladowania innowierców i w 1566 roku w Brabancji i Flandrii wybuchło powstanie przeciwko Kościołowi – niszczono rzeźby i obrazy, przeciwko którym występował Kalwin. 1572 – powstanie na północy. W 1579 roku zawarto w Utrechcie Unię – samodzielność Republiki Zjednoczonych Prowincji i mieszczańskiej, kalwińskiej Holandii; Flandria i Brabancja – katolicyzm (korona hiszpańska).
W XVI w. Niderlandy stanowią jeden organizm społeczny i kulturalny. Pojawiają się wpływy Włoch – Madonna z Dzieciątkiem dłuta Michała Anioła w kościele w NMP w Brugii.
Lambert Lombard w 1534 roku przełożył czwartą księgę Witruwiusza, a od 1545 roku pisma Serlia o architekturze.
Architektura.
Od XVI wieku wchodzi w dialog z wzorcami włoskimi, ale zachowuje silną tradycję lokalną. Początkowo renesans pojawił się w architekturze obronnej – włoscy specjaliści wznosili nowożytne, bastionowe fortyfikacje miast: Amsterdamu, Antwerpii i in. W bramach pojawiały się motywy klasyczne, ale wewnątrz architektura pozostawała średniowieczna.
Najważniejsze realizacje architektoniczne w prowincjach Niderlandów – (w 1579 roku nastąpił podział na protestancką Północ i katolickie Południe) – to pałace miejskie, kamienice mieszczańskie i budowle komunalne, takie jak ratusze, siedziby cechów, sukiennice i wagi.
Początkowo przejmowano jedynie włoskie motywy ornamentalne, łącząc je z miejscowym, późnym gotykiem.
Renesans jako pierwszy zaadoptował architekt Karola V – Rombout Keldermans z Mecheln (zm. 1531) – najwcześniejsza budowla renesansowa w Niderlandach – pałac regentki Małgorzaty w Mecheln (1507-1526).
1535-1537 – Johann Wallots i Christian Sixdeniers – budynek kancelarii miejskiej w Brugii „Le Greffe” (bogate formy renesansowe: wyraziste podziały poziome szerokimi gzymsami, pokrytymi motywami groteskowymi, wiążą kanelowane półkolumienki na wysokich, ornamentalnych cokołach. Typowo włoski motyw w medalionach, ale jest też typowo niderlandzki trójkątny szczyt wieńczący całość).
Dopiero w II połowie XVI wieku następuje „przetrawienie” form włoskich i witruwiańskich, co niesie za sobą ukształtowanie niderlandzkiego manieryzmu.
Miękkie organiczne formy przekształcają się w płaskie, jakby wycinane z blachy ornamenty, wielokrotnie zawinięte i przeplatane (motyw rolwerku). Jest on rozpowszechniany po całej Europie przez wzorniki Cornelisa de Vriendt zwanego Florisem, wydawane od 1548 roku i prace jego ucznia – Hansa Vredemana de Vries.
Cornelis Floris (1514-1575) – ratusz w Antwerpii (1561-1565) – połączone zostało tu wrażenie z oglądania włoskich pałaców z ich poziomą bryłą osadzoną na rustykowanym cokole z miejscową tradycją wysokich, trójkątnych szczytów ze sterczynami. Mimo dbałości o klasyczne następstwo porządków ratusz jest daleki od harmonii i proporcji włoskich budowli, dowodząc odrębności niderlandzkiego myślenia.
1564-1569 – dom Hanzy na Wielkim Rynku w Antwerpii. Wykształca się typ manierystycznej kamienicy. Zachowując średniowieczny kształt wysokiego, wąskiego bloku oraz tradycyjne materiały: cegłę i kamienne wykończenie, zmienia przede wszystkim dekorację. Schodkowy szczyt wieńczący gotycką fasadę przyjmuje formę wolutową z pilastrowymi podziałami. Tu właśnie i na portalu skupiała się dekoracja rolwerkowa i okuciowa.
Przykłady: jatki w Haarlemie i ratusz w Lejdzie – dzieła Lievena de Key (ok. 1560-1627) oraz ratusz w Bolswarde. Dzięki niemu zyskała na znaczeniu architektura klasyczna. Budynek wagi miejskiej, którego budową kierował w rodzinnym mieście od 1598r., zdradza pomimo silnych cech manierystycznych świadome przetworzenie włoskich idei.
Ratusz w Lejdzie;
Ratusz w Bolswarde;
Dzieje powstania Targu mięsnego w Haarlemie dowodzą, że włoska sztuka budowlana była jedynie jedną z możliwych opcji projektowych. Kiedy w 1601 roku de Key otrzymał zlecenie na to dzieło, przygotował dwa projekty, jeden w klasycyzującym stylu rzymskim, drugi w stylu holenderskiego renesansu z jego żywą ornamentyką i malowniczą sylwetą. Ostatecznie wybrano ten drugi.
W XVI wieku w architekturze sakralnej panuje nadal gotyk. Dopiero Hendik de Keyser (1565-1627), założyciel amsterdamskiej szkoły architektonicznej, wprowadza formy renesansowe i manierystyczne w Wester- i Norderkerk w Amsterdamie na początku XVII wieku.
Westerkerk;
Norderkerk;
Rzeźba.
Piętrzenie układów dekoracyjnych w trójkątnych, wysokich szczytach ratuszów znalazło swoje odzwierciedlenie także w rzeźbie.
1533 – alabastrowy ołtarz św. Marcina w Hal – Jean Mone (nadworny rzeźbiarz Karola V) jest pięciokondygnacyjną kompozycją zamkniętą w smukłym trójkącie. W rzeźbie nagrobkowej artysta łączy alabaster z czarnym marmurem – jedna z cech niderlandzkich rozsianych po Europie.
Prace Cornelisa Florisa – lektorium katedry w Tournai (1568-1573) – oparte na kompozycji łuku triumfalnego.
Nastawa ołtarzowa w Leau, a także nagrobki przyścienne z leżącymi postaciami, łączącymi alabaster z czarnym marmurem:
Albrechta I pruskiego na Królewcu z 1570r., Fryderyka I duńskiego w Schleswigu z 1552r. I Christiana III w katedrze w Roskilde z lat 1568-1575.
Nagrobek Fryderyka I duńskiego w Schleswigu z 1552 r.
Cornelis Floris, Epitaph for Dorothea of Denmark, ca. 1547
Z jego pracowni w Antwerpii eksportowane były nagrobki, epitafia i inne obiekty z marmuru i alabastru, nie tylko w Danii ale także do innych krajów północnej Europy.
Cornelis Floris w latach 1540-47 pracował w Rzymie, po powrocie upowszechnił ornamentalne wzorniki, które wywarły decydujący wpływ na rozpowszechnienie manieryzmu. Jego szkice rzymskich grotesek i wynalezione przez niego różnorodne formy zdobnicze, jak kartusze, maski, rollwerki i girlandy, przyjęły się z powodzeniem w całej Europie i były po wielokroć kopiowane jako dekoracja elewacji.
Hans Vriedeman de Vries dostarczył rzemieślnikom i artystom dzięki swoim podręcznikom bogatego instrumentarium, opisując klasyczne porządki i typy budowli.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz